Ortadoğu'da Müslüman Toplumların Kürtlere Bakışı: Tarihsel ve Sosyolojik Bir Analiz

"Bir halkın kaderi, ona çizilen sınırlarda değil, onun kendi iradesinde saklıdır."

Kürtler, Ortadoğu’nun en eski yerli halklarından biri olup kökenleri binlerce yıl öncesine, Medler ve daha eski Hint-Avrupa topluluklarına dayanmaktadır. Farklı imparatorlukların hâkimiyetinde yaşamalarına rağmen, kültürel kimliklerini ve dillerini koruyarak tarih boyunca önemli bir varlık göstermişlerdir. Osmanlı ve Safevi devletleri arasındaki sınır bölgelerinde özerk yapılar içinde varlıklarını sürdüren Kürtler, modern ulus devletlerin ortaya çıkışıyla birlikte farklı devletlerin sınırları içinde kalmış ve siyasi, kültürel ve sosyal haklarını elde etmek için çeşitli mücadeleler vermiştir. Bugün Kürtlerin tarihi, hem bölgesel siyaset hem de kimlik mücadelesi açısından Ortadoğu’nun en önemli konularından biri olmayı sürdürmektedir.

Ortadoğu, etnik ve dini çeşitliliğin yoğun olduğu bir coğrafya olup tarih boyunca birçok çatışmaya sahne olmuştur. Kürtler, bu bölgenin en büyük devletsiz halklarından biri olarak farklı siyasi ve sosyolojik dinamiklerin etkisi altında kalmıştır. Günümüzde Irak, Suriye, Türkiye ve İran sınırları içinde yaşayan Kürtler, bağımsızlık veya özerklik talepleriyle tarihsel olarak birçok siyasi ve askeri mücadele vermiştir. Ancak bölgedeki Müslüman toplumların önemli bir kısmı, Kürtlerin haklarına karşı mesafeli bir tutum sergilemektedir.

Ortadoğu’daki mevcut devletlerin büyük çoğunluğu, Osmanlı İmparatorluğu’nun dağılmasının ardından Batılı güçler tarafından çizilen sınırlar çerçevesinde şekillenmiştir. Sykes-Picot Anlaşması ve benzeri dış müdahaleler sonucunda ortaya çıkan bu devletler, içlerinde çok sayıda farklı etnik ve dini topluluk barındırmaktadır. Kürt sorununun çözümü, Kürtlerin bağımsız bir devlet kurma girişimi olarak algılanmakta böylece mevcut devletlerden toprak koparılmasını gerektirdiği düşünüldüğü için bu devletler tarafından ulusal bütünlüğe bir tehdit olarak algılanmaktadır. Bu nedenle Kürtlerin haklarına kavuşması, Ortadoğu’daki mevcut sınır düzenini tehdit eden bir gelişme olarak görülmektedir (McDowall, 2004; Bozarslan, 2016).

İslamcı ideolojiler, etnik temelli devletleşmeyi genellikle ümmet birliğine zarar verecek bir unsur olarak değerlendirmektedir. Pan-İslamcı hareketler içinde güçlü olan ümmetçilik anlayışı, ulus devletlerin bölünmesini İslam birliğine zarar verecek bir gelişme olarak yorumlamaktadır. Bu nedenle birçok İslamcı grup ve devlet, Kürtlerin hak taleplerini "bölücülük" olarak adlandırmakta ve bu hareketlere mesafeli yaklaşmaktadır (Tibi, 2001; Ahmad, 2009).

Ortadoğu’daki Müslüman toplumlar, tarihsel olarak İslamcı hareketlerin etkisi altında bulunurken Kürt hareketleri genellikle seküler veya sol eğilimli ideolojilerle şekillenmiştir. Bu durum, İslamcı çevrelerde Kürt hareketlerine karşı bir güvensizlik yaratmakta ve Kürt sorununun çözümüne karşı çıkılmasına neden olmaktadır (Gunes, 2012; Romano, 2006).

Ortadoğu’da Arap, Türk ve Fars milliyetçiliği güçlü ideolojilerdir. Kürt sorununun çözümü, bu milliyetçi söylemler açısından mevcut ulusal kimliklerin sorgulanmasına ve yeniden tanımlanmasına yol açmaktadır. Irak ve Suriye’de Arap milliyetçiliği, Türkiye’de Türk milliyetçiliği ve İran’da Fars milliyetçiliği Kürt sorununun çözüm talebini kendi ulusal bütünlüklerine yönelik bir tehdit olarak algılamaktadır. Bu bağlamda, Kürt sorununun çözüm girişimleri Ortadoğu’daki hâkim milliyetçi ideolojilerle çatışmaktadır (Natali, 2005; Yavuz, 2001).

Ortadoğu’daki birçok Müslüman topluluk, Kürt sorununun çözüm talebini İsrail’in bölgesel çıkarlarıyla ilişkilendirmektedir. İsrail’in Kürdistan Bölgesel Yönetimi’ne verdiği destek ve bazı Kürt gruplarının Batı ile geliştirdiği ilişkiler, Kürt hareketlerini bir "Batı projesi" olarak değerlendiren komplo teorilerine yol açmaktadır. Bu tür anlatılar, halk arasında Kürt sorununun çözümüne yönelik olumsuz bir algı oluşturmuş ve Kürt sorununun çözüm sürecine yönelik direnci artırmıştır (Stansfield, 2016; Barkey, 2019).

Ortadoğu’daki Müslüman toplumların Kürt sorununun çözümüne karşı çıkmalarının bir diğer önemli nedeni, bölgedeki otoriter rejimlerin yürüttüğü sistemli propaganda politikalarıdır (Gunter, 2014). Türkiye, İran, Irak ve Suriye gibi ülkeler, kendi ulusal bütünlüklerini koruma adına Kürtlerin siyasi ve kültürel taleplerini bir "bölücülük" tehdidi olarak sunmuş ve bu söylemi eğitim, medya ve güvenlik politikaları aracılığıyla toplumlarına dayatmıştır. Bu propaganda, Kürtlerin hak arayışlarını yabancı güçlerin oyunu olarak göstererek halkın Kürt sorununa yönelik empati geliştirmesini engellemiş, hatta bazı kesimlerde Kürtlere yönelik olumsuz algılar pekiştirilmiştir. Ayrıca, bu devletlerin resmi ideolojileri çerçevesinde şekillenen milliyetçi ve ümmetçi söylemler, Kürt kimliğinin tanınmasını ve hak taleplerinin meşruiyet kazanmasını zorlaştırmıştır. Bunun sonucunda, Kürt sorunu yalnızca siyasal bir mesele olarak değil, toplumlar arası bir ayrışma unsuru olarak da algılanmış, böylece çözüm süreci daha da karmaşık hale gelmiştir.

Kürtler arasında da birlik konusunda ciddi sorunlar bulunmaktadır. Kürt grupları arasındaki ideolojik farklılıklar, Kürt sorununun çözüm sürecini zorlaştırmaktadır (Allsop, 2014; van Bruinessen, 1992).

Ortadoğu’daki Müslüman toplumların Kürt sorununun çözümüne karşı olmalarının temelinde milliyetçilik, İslamcı ideoloji, mevcut sınırların korunması, Kürt hareketlerinin seküler karakteri ve bölgedeki güç dengeleri yatmaktadır. Bu nedenle Kürt sorunu, yalnızca etnik bir mesele değil, aynı zamanda Ortadoğu’nun siyasal ve ideolojik dengelerini şekillendiren kritik bir faktördür.

Kaynakça

1-Ahmad, F. (2009). Modern Türkiye'nin Oluşumu. Routledge.

2-Allsop, H. (2014). Suriye Kürtleri: Orta Doğu'da Siyasi Partiler ve Kimlik. I.B. Tauris.

3-Barkey, H. J. (2019). Kürt Uyanışı: Parçalanmış Bir Anavatanda Ulus İnşası. Brookings Enstitüsü Yayınları.

4-Bozarslan, H. (2016). Kürtler: Tarih, Politika, Kültür. İletişim Yayınları.

5-Gunes, C. (2012). Türkiye'deki Kürt Ulusal Hareketi: Protestodan Direnişe. Routledge.

6-McDowall, D. (2004). Kürtlerin Modern Tarihi. I.B. Tauris.

7-Özdemir, Arslan,(2013).Ortadoğu Rönesansı. Sınırsız Yayınlar.