Yaşar Kemal’in Romancılığı ve Evdalê Zeynikê’nin Etkisi

"Yaşar Kemal’in kalemi, Evdalê Zeynikê’nin sesiyle yoğrulmuş; Anadolu’nun destanları, romanlarında yeniden hayat bulmuştur."

Yaşar Kemal(asıl adı Kemal Sadık Gökçeli), 6 Ekim 1923'te Osmaniye’nin Gökçedam köyünde doğmuş ve 28 Şubat 2015'te İstanbul’da hayatını kaybetmiştir. Yaşar Kemal, Dünya edebiyatına unutulmaz eserler kazandırmış, özellikle Anadolu insanının yaşamını ve sorunlarını derin bir gözlem ve edebi yetkinlikle ele almıştır. 

Yaşar Kemal, yoksul bir Kürt çiftçi ailesinin çocuğu olarak dünyaya gelmiştir. Ailesi, I. Dünya Savaşı sırasında Van’dan Çukurova’ya göç etmiştir. Henüz beş yaşındayken, babasının bir camide öldürülmesine tanıklık etmiş, bu olay onun ruhunda derin izler bırakmıştır. Aynı dönemde bir kaza sonucu sağ gözünü kaybetmiştir. 

Yaşar Kemal, romanlarında Anadolu insanının yaşam mücadelesini, doğa-insan ilişkisini ve kültürel zenginliği eşsiz bir dille işlemiştir. Ancak bu anlatı dünyasının arka planında, Yaşar Kemal’in köklerinden gelen sözlü edebiyat geleneği ve bu geleneğin önemli bir temsilcisi olan Evdalê Zeynikê’nin etkisi büyüktür. 

Çukurova’nın bereketli topraklarında büyüyen Yaşar Kemal, çocukluğunda dinlediği masallar, türküler ve destanlarla biçimlenmiştir. Bu sözlü edebiyat geleneği, onun yazın hayatında önemli bir yer tutar. Yaşar Kemal, romanlarında bu gelenekten yararlanarak mitolojik, destansı ve folklorik unsurları modern bir biçimde harmanlamıştır. 

Evdalê Zeynikê (1770–1855), Kürt halk edebiyatının ve dengbêjlik geleneğinin önemli temsilcilerinden biridir. Evdalê Zeynikê, özellikle Kürtçe sözlü edebiyatı alanında önemli bir yere sahip olan dengbejlikte muhteşem bir figürdür. Şiirsel anlatımı, güçlü sesi ve dramatik hikâyeleriyle Kürt kültüründen nesilden nesile aktarılan bir sanatçı olmuştur.

Evdalê Zeynikê, Ağrı iline bağlı Diyadin ilçesinin Zeynik köyünde dünyaya geldi. Doğduğu köy, ona “Zeynikê” lakabını kazandırmıştır. Evdal, fakir bir aileden gelmesine rağmen zekâsı ve sanatsal yeteneğiyle hızla kendini geliştiriyor. Küçük yaşta görme yetisini kaybettiği için dil ve ses onun dünyaya açılan kapısı olmuştur. Görme engeli, onun dengbêjlik yeteneğinin daha da derinleştirilmiş ve sözlü anlatıma odaklanmasına neden olmuştur. Evdalê Zeynikê'nin etkisi, Kürt dengbêjlik geleneği ve sözlü edebiyat üzerinde bugün bile hissedilmektedir. Dengbêjlerin kendi klamlarını seslendirmesi, kültürel mirasının ne kadar güçlü olduğunu gösteriyor. Evdal, sadece bir dengbêj değil, aynı zamanda Kürtçenin sesi olmuştur.

Evdalê Zeynikê'nin hayatı ve eserleri, Kürtçe hafızasında derin bir yer edinilmiştir ve dengbêjlik geleneği kuşaklar boyunca yaşatılmaya devam etmektedir. Siyabend û Xecê en önemli eseridir. Yaşar Kemal’in, Çukurova’da geçen çocukluk ve gençlik yıllarında Kürt dengbêjlerden duyduğu hikâyelerin, onun epik anlatı üslubunu şekillendirdiği söylenebilir. Evdalê Zeynikê’nin anlattığı hikâyeler, Yaşar Kemal’in hayal gücünü ve estetik anlayışını derinden etkileyen kaynaklar arasında yer alır. 

Evdalê Zeynikê’nin destansı anlatıları, Yaşar Kemal’in eserlerinde sıkça rastlanan epik unsurların temellerini oluşturur. Yaşar Kemal’in romanlarında karakterlerin doğayla iç içe yaşamı, kaderci tavırları ve insana dair evrensel değerleri işleyiş biçimi, dengbêjlik geleneğinin izlerini taşır. Özellikle İnce Memed eserinde, bireyin otoriteye karşı verdiği mücadele, bu epik geleneğin modern bir yorumu olarak değerlendirilebilir. 

Evdalê Zeynikê’nin anlatıları, doğa ile insan arasında kurulan derin bağın vurgulanması açısından da önemlidir. Dengbêjlik geleneğinde doğa, yalnızca bir arka plan değil, hikâyelerin aktif bir öğesidir. Bu anlayış, Yaşar Kemal’in eserlerinde sıkça görülür. Çukurova’nın uçsuz bucaksız coğrafyası, Yaşar Kemal’in romanlarında neredeyse bir karakter gibi canlıdır ve Evdalê Zeynikê’nin etkisini çağrıştırır. 

Yaşar Kemal’in romancılığı, yerelden evrensele uzanan bir köprü gibidir. Evdalê Zeynikê gibi yerel anlatıcıların etkisiyle biçimlenen anlatı dünyası, evrensel insanlık değerlerini işleyerek dünya çapında bir yankı uyandırmıştır. Yaşar Kemal, bu yerel destansı gelenekten beslenerek, Anadolu insanının sesini dünya edebiyatına taşımıştır. 

Evdalê Zeynikê ve dengbêjlik geleneği, Yaşar Kemal’in romancılığının arka planında yatan kültürel zenginliğin önemli bir parçasıdır. Yaşar Kemal, bu mirası modern bir romana dönüştürerek hem Türkiye edebiyatında hem de dünya edebiyatında kendine özgü bir yer edinmiştir. Evdalê Zeynikê’nin destanları, Yaşar Kemal’in eserlerinde hâlâ yaşamaya devam eden bir esin kaynağıdır. 

Bu bağlamda, Yaşar Kemal’in eserlerini anlamak, Anadolu’nun sözlü edebiyat geleneğini ve Evdalê Zeynikê gibi halk anlatıcılarının yarattığı kültürel derinliği keşfetmekle mümkün olacaktır.