Şaneder Mağarası: Neandertallerin Sosyolojik Yönleri ve Toplumsal Dayanışma İpuçları

“Şaneder ‘in sessiz insanları, insanlığın eski kardeşlik hikâyesini fısıldar.”

Şaneder veya Zewî Çemî Şaneder; Kürdistan’ın Bradost Dağı'nda bulunan bir arkeolojik sit alanıdır. Şaneder Mağarası, yaklaşık 50.000 ila 70.000 yıl öncesine tarihlenen bir Neandertal yerleşim alanı olarak bilinir. Burada bulunan kalıntılar, özellikle Neandertallerin sosyal yapıları, toplumsal dayanışmaları ve ayin anlayışlarına dair önemli ipuçları sağlamaktadır.

1950'lerde Ralph Solecki tarafından başlatılan kazılar, mağarada yedi yetişkin ve iki çocuğa ait kalıntılar ortaya çıkardı (Solecki, 1971). Bu buluntular, sadece fizyolojik bilgiler sağlamanın ötesinde, Neandertallerin toplumsal yapıları ve sosyal dayanışma kapasiteleri hakkında da ipuçları sundu. Özellikle “Şaneder 1” olarak bilinen bireyde ağır yaralanma izleri bulunması ve buna rağmen uzun yıllar yaşamını sürdürmüş olması, grubun içinde yardıma muhtaç bireylere yönelik bir bakım mekanizması olduğunu düşündürmektedir (Trinkaus & Zimmerman, 1982).

Şaneder 1’in yaşam süresi, Neandertal toplumlarının bireylerine bakım sağladığını göstermektedir. Şaneder 1'in sol gözü muhtemelen kördü, sağ kolunu kaybetmişti ve birçok kemiğinde deformasyonlar bulunuyordu. Bu, bireyin tek başına hayatta kalamayacağını; topluluğun diğer üyelerinin yardımıyla hayatta kalmış olabileceğini göstermektedir (Trinkaus & Zimmerman, 1982). Böylesi bir dayanışma, avcı-toplayıcı toplumların tahmin edilenden daha karmaşık sosyal ilişkilere sahip olabileceğini ve hayatta kalma dışında sosyal bir bağ kurduklarını göstermektedir (Larsen, 2014).

Şaneder Mağarası’nda bazı mezarlarda polen kalıntılarının bulunması, Neandertallerin ölülerini çiçeklerle gömmüş olabileceğini düşündürmektedir (Solecki, 1975). Polen analizleri, mezarlarda olduğu tahmin edilen çiçeklerin şifalı özelliklere sahip olduğunu, bu nedenle ölen bireylerin ruhlarını onurlandırmak için kasıtlı olarak yerleştirildiklerini düşündürmektedir. Ölü gömme ayinleri, sembolik düşüncenin ve sosyal bir anlam yaratma kapasitesinin varlığına işaret eder. Bu bulgular, Neandertallerin ölüm ve toplumsal bağları ciddiye alan bir dünya görüşüne sahip olduklarını düşündürmektedir (Leroi-Gourhan, 1984).

Şaneder Mağarası’ndaki buluntular, Neandertal toplumunda yaşlı veya hasta bireylerin hayatta kalmasını sağlamak amacıyla iş bölümü olduğunu göstermektedir. Şaneder 1 gibi bireylerin yaşadığı sağlık sorunlarına rağmen uzun süre hayatta kalmaları, belirli bir görev dağılımının veya toplumsal rol paylaşımının işlediğini düşündürmektedir (Trinkaus & Zimmerman, 1982). Böyle bir iş bölümü, biyolojik hayatta kalma stratejilerinin ötesinde, topluluk içinde sorumluluk duygusunun ve karşılıklı yardımlaşma geleneğinin var olduğunu gösterir.

Neandertallerin toplumsal dayanışma ve ayin uygulamaları, sadece biyolojik hayatta kalma stratejileriyle sınırlı olmayan, sosyal ve kültürel bir yapı geliştirdiklerini ortaya koymaktadır. Bu da, insanlığın ortak bir dayanışma geçmişi olduğu fikrini destekler. Sosyal bilincin evrimsel sürecin bir parçası olarak gelişmesi, insan toplumlarının nasıl birbirlerine bağlanarak varlıklarını sürdürebildiklerini anlamamız için önemlidir (Klein, 2009).

Şaneder Mağarası’ndan elde edilen veriler, Neandertallerin toplumsal dayanışma, bakım ve ayin kavramları üzerine inşa edilmiş bir sosyal yapıya sahip olduklarını göstermektedir. Sosyal dayanışma ve sembolik düşünce kapasitesine sahip oldukları, bu topluluğun yalnızca biyolojik varlıklar değil, aynı zamanda sosyal ve kültürel anlamlar geliştiren bir toplum olduğunu ortaya koymaktadır. Bu durum, insanlık tarihinin sosyal gelişim süreçlerine dair önemli bir ipucu sunmaktadır. Şaneder Mağarası’ndaki bulgular, insan evriminde sosyal dayanışma ve kültürel gelişimin kökenlerinin tahmin edilenden çok daha eski olduğunu göstermektedir.

 

Kaynakça

1-Klein, R.G. (2009). İnsan Kariyeri: İnsanın Biyolojik ve Kültürel Kökenleri. Chicago Üniversitesi Yayınları.

2-Larsen, C.S. (2014). Kökenlerimiz: Fiziksel Antropolojiyi Keşfetmek. W.W. Norton ve Şirketi.

3-Leroi-Gourhan, A. (1984). Irak'ta bir Neandertal Cenazesi olan Shanidar IV'te Bulunan Çiçekler. Arkeoloji Bilimi Dergisi, 11(4), 389-400.

4-Solecki, R.S. (1971). Shanidar: İlk Çiçek İnsanları. Knopf.

5-Solecki, R.S. (1975). Shanidar IV, Kuzey Irak'ta bir Neandertal Çiçek Mezarı. Bilim, 190(4217), 880-881.

6-Trinkaus, E. ve Zimmerman, M.R. (1982). Shanidar Neandertalleri arasında travma. Amerikan Fiziksel Antropoloji Dergisi, 57(1), 61-76.